رفتار سرمایه گذاران در جنگ و دارایی‌های مورد معامله
جنگ‌ها و تنش‌های منطقه‌ای، مانند درگیری‌های خاورمیانه، بازارهای مالی ایران را با نوسانات شدید مواجه میکنند. رفتار سرمایه گذاران در زمان جنگ در ایران تحت تأثیر تورم بالا، نوسانات ارزی، و نیاز به حفظ سرمایه شکل می‌گیرد. این مقاله به تحلیل تصمیم‌گیری بازار هنگام درگیری نظامی، استراتژی سرمایه‌گذاری در زمان جنگ، و واکنش معامله‌گران حرفه‌ای به جنگ در ایران می‌پردازد، با تمرکز بر دارایی‌هایی که سرمایه‌گذاران می‌خرند یا می‌فروشند. برای بررسی یک نمونه، به مقاله تأثیر جنگ بر روی قیمت طلا مراجعه کنید.
۱. رفتار سرمایه گذاران در زمان جنگ چگونه تغییر می‌کند؟
جنگ‌ها با ایجاد بی‌ثباتی ژئوپلیتیکی، تشدید تورم، و محدودیت‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاران ایرانی را به سمت دارایی‌های امن سوق می‌دهند. عوامل کلیدی عبارتند از:
- نوسانات ارزی: جنگ‌ها ارزش ریال را کاهش داده و تقاضا برای دلار و یورو را افزایش می‌دهند.
- تورم مزمن: تورم بالا (۴۵ درصد در ۱۴۰۴) ارزش پول را کم می‌کند و سرمایه‌گذاران به دنبال حفظ قدرت خرید هستند.
- ریسک‌های منطقه‌ای: تهدیدهایی مانند تحریم‌های جدید یا اختلال در صادرات نفت، اعتماد به بازارهای پرریسک را کاهش می‌دهد.
- رفتار احساسی: اخبار جنگ و فشار اقتصادی ناشی از تحریم ها، سرمایه‌گذاران خرد را به خرید دارایی‌های ملموس یا خروج از بازار بورسی می‌کشاند.
با شروع درگیری نظامی میان ایران و اسرائیل، بازار طلا و ارز به‌سرعت واکنش نشان داد؛ اما چیزی فراتر از نوسان قیمت اتفاق افتاد—رفتار سرمایه‌گذاران در زمان جنگ به‌وضوح تغییر کرد. در دل بی‌ثباتی، نگاه‌ها به سمت دارایی‌هایی رفت که هم نقدشوندگی بالا دارند و هم ارزش ذاتی، مثل طلای آبشده؛ چون نه مالیات دارد، نه اجرت، و راحت نقد می‌شود. استراتژی سرمایه‌گذاری در زمان جنگ دیگر صرفاً خرید و فروش نیست، بلکه نوعی تصمیم‌گیری استراتژیک در دل بحران است؛ جایی که باید تحلیل درستی از بازار هنگام درگیری نظامی داشت و به‌جای واکنش هیجانی، مثل معامله‌گران حرفه‌ای، هوشمندانه عمل کرد. در چنین روزهایی، توصیه‌های بزرگان بازار مثل وارن بافت یا ری دالیو بیش از همیشه شنیده می‌شود؛ آن‌ها که همیشه گفته‌اند در بحران‌ها، دارایی‌های امن، نقدپذیر و واقعی بهترین انتخاب‌اند—چه طلا باشد، چه سهام شرکت‌هایی که حتی وسط جنگ هم کار میکنند.
۲. نقش طلا در رفتار سرمایه گذاران در زمان جنگ
دارایی‌های امن در شرایط جنگی در ایران به دلیل حفظ ارزش در برابر تورم و نوسانات، اولویت دارند:
- طلای آبشده: خرید و فروش طلا در زمان بحران در ایران رایج است، و طلای آبشده به دلیل هزینه پایین‌تر (بدون اجرت ساخت)، نقدشوندگی بالا، و امکان خرید در مقادیر کوچک، گزینه‌ای ایده‌آل است. در بحران‌های گذشته، قیمت طلا آبشده ۱۵-۲۰ درصد رشد داشته و نسبت به سکه (با حباب قیمت) مقرون‌به‌صرفه‌تر است. برای اطلاعات بیشتر، به خرید طلای آب شده مراجعه کنید.
- سکه و طلای زینتی: سکه امامی و انواع سکه بانکی به دلیل پذیرش گسترده، تقاضای بالایی دارند. در تنش‌های اخیر، سکه تا ۲۰ درصد رشد کرد.
- ارزهای خارجی: دلار و یورو به‌عنوان پناهگاه امن، در بحران‌ها ۵-۱۵ درصد افزایش قیمت دارند. در بازار غیررسمی، دلار اغلب خریداری می‌شود.
- صندوق‌های طلا در بورس کالا: صندوق‌های مبتنی بر طلا (مانند عیار، زر، گوهر) به دلیل کارمزد پایین (۰.۱-۰.۲ درصد) و نقدشوندگی در بورس، برای سرمایه‌گذاران خرد جذاب‌اند. این صندوق‌ها در بحران‌ها رشد ۸-۱۲ درصدی داشته‌اند.
- شمش طلا: شمش‌های کوچک (۱-۱۰ گرمی) از بورس کالا یا طلافروشی‌های معتبر، به دلیل استاندارد بودن، خریداران خاص خود را دارند.
تحلیل: طلای آبشده به‌دلیل کارمزد پایین، حذف اجرت و مالیات، نقدشوندگی بالا و امکان خرید در مقیاس‌های متنوع، نه‌تنها بهترین گزینه برای سرمایه‌گذاران خرد در ایران محسوب می‌شود، بلکه در سال‌های اخیر به یکی از انتخاب‌های اصلی سرمایه‌گذاران حرفه‌ای و کلان نیز تبدیل شده است. این نوع طلا به‌دلیل شفافیت بازار، قابلیت معامله سریع و بازدهی بیشتر نسبت به سایر اشکال طلا، جایگاه ویژه‌ای در میان فعالان باتجربه بازارهای مالی ایران پیدا کرده است.
۳. دارایی‌هایی که سرمایه‌گذاران ایرانی در زمان جنگ می‌فروشند
در شرایط جنگی، دارایی‌های پرریسک یا کم‌نقدشونده در ایران فروش می‌روند:
- سهام بورسی: بورس تهران در بحران‌ها با افت شاخص و خروج نقدینگی مواجه می‌شود. سهام پالایشی، خودرویی، و بانکی (مانند شپنا، خودرو) به دلیل وابستگی به اقتصاد داخلی و نفت، ۵-۱۵ درصد افت میکنند.
- املاک و مستغلات: املاک به دلیل نقدشوندگی پایین و کاهش تقاضا در زمان جنگ، بدون مشتری میشوند یا معاملاتشان متوقف می‌شود.
- خودرو و کالاهای سرمایه‌ای: خودروهای داخلی و وارداتی به دلیل کاهش قدرت خرید و تورم، کمتر معامله میشوند.
- صندوق‌های سهام: صندوق‌های سرمایه‌گذاری بورسی به دلیل افت شاخص کل، با خروج سرمایه مواجه میشوند.
تحلیل: سرمایه‌گذاران در زمان جنگ دارایی‌های پرریسک را برای کاهش زیان می‌فروشند. برای اثرات پسا جنگی، به تأثیر پایان جنگ بر بازار مراجعه کنید.
۴. تفاوت رفتار سرمایه‌گذاران خرد و حرفه‌ای در ایران
واکنش معامله‌گران حرفه‌ای به جنگ در ایران با خردها متفاوت است:
- سرمایه‌گذاران خرد: تحت تأثیر شایعات و ترس، به خرید طلای آبشده، سکه، یا دلار هجوم می‌برند. این رفتار احساسی، حباب قیمتی ایجاد می‌کند که سرمایه گذاران حرفه ای از این حباب قیمتی به سود خود بهره برداری میکنند.
- معامله‌گران حرفه‌ای:
- خرید در کف: حرفه‌ای‌ها طلای آبشده یا واحدهای صندوق‌های طلا را در ابتدای بحران می‌خرند و در اوج می‌فروشند.
- معاملات بورسی: از نوسانات سهام شرکت‌های صادراتی و تولیدی سود می‌برند.
- تنوع‌بخشی: سبد خود را با طلای آبشده، صندوق‌های طلا، و ارز متعادل میکنند.
- مثال: در تنش‌های گذشته، معامله‌گران حرفه‌ای با خرید طلای آبشده در کف قیمتی و فروش در اوج، بازدهی ۱۵-۲۰ درصدی کسب کردند.
۵. تحلیل رفتار سرمایه گذاران در زمان جنگ بر اساس داده‌های تاریخی
جنگ ایران-عراق (۱۳۵۹-۱۳۶۷): هجوم به سکه و دلار
جنگ ایران و عراق که از شهریور ۱۳۵۹ آغاز شد، اقتصاد ایران را با چالش‌های بزرگی مثل کاهش درآمدهای نفتی، تورم بالا و نااطمینانی گسترده مواجه کرد. در این دوره:
سکه و طلا: سکه بهار آزادی به دلیل ارزش ذاتی و نقدشوندگی بالا، گزینه اصلی سرمایه‌گذاری بود. قیمت سکه تا ۵۰ درصد رشد کرد و بسیاری از خانوارها برای حفظ ارزش دارایی‌هایشان به خرید سکه روی آوردند.
دلار: ارز خارجی، به‌ویژه دلار، به دلیل محدودیت‌های ارزی و کاهش ارزش ریال، تقاضای بالایی داشت. بسیاری از سرمایه‌گذاران برای محافظت از سرمایه‌شان در برابر تورم، دلار خریداری کردند.
بورس و املاک: بازار بورس تهران در آن زمان چندان توسعه‌یافته نبود و عملاً راکد ماند. بازار املاک هم به دلیل کاهش قدرت خرید و ناامنی اقتصادی، با تقاضای پایین مواجه شد و معاملات به حداقل رسید.
چرا این رفتار؟ جنگ طولانی‌مدت و تورم افسارگسیخته، اعتماد به بازارهای بلندمدت مثل بورس و املاک را کاهش داد. سرمایه‌گذاران به دارایی‌های ملموس و قابل‌حمل مثل سکه و دلار روی آوردند که در شرایط بحرانی نقدشونده‌تر بودند.
تنش ایران-آمریکا (۱۳۹۸): نوسان بورس و جهش سکه
در سال ۱۳۹۸، با خروج آمریکا از برجام و افزایش تنش‌ها (به‌ویژه پس از ترور سردار سلیمانی)، بازارهای مالی ایران شاهد نوسانات شدیدی بودند:
سکه و طلا: قیمت سکه امامی از حدود ۴.۵ میلیون تومان به ۵.۲ میلیون تومان رسید (رشد ۱۵.۶ درصدی). طلای آبشده نیز به دلیل نقدشوندگی بالا و هزینه کمتر نسبت به سکه، مورد توجه قرار گرفت.
دلار: قیمت دلار از ۱۲ هزار تومان به حدود ۱۴ هزار تومان افزایش یافت. تقاضا برای دلار به‌عنوان دارایی امن در برابر نوسانات ارزی بالا بود.
بورس تهران: شاخص کل بورس ابتدا با افت حدود ۵ درصدی مواجه شد، اما با حمایت‌های دولتی و تزریق نقدینگی، بازار سهام به‌تدریج بهبود یافت و حتی در برخی مقاطع رشد قابل‌توجهی را تجربه کرد.
املاک: بازار املاک در این دوره به دلیل کاهش قدرت خرید و عدم اطمینان اقتصادی، با کاهش معاملات مواجه شد.
چرا این رفتار؟ تنش‌های کوتاه‌مدت و عدم اطمینان از آینده سیاسی، سرمایه‌گذاران را به سمت دارایی‌های امن سوق داد. اما حمایت دولت از بورس باعث شد برخی سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر به بازار سهام بازگردند.
تحریم‌های ۱۳۹۱-۱۳۹۲: جهش تاریخی ارز و طلا
تحریم‌های شدید بین‌المللی در سال‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، اقتصاد ایران را تحت فشار بی‌سابقه‌ای قرار داد. این دوره یکی از بزرگ‌ترین جهش‌های قیمتی در بازارهای مالی ایران را رقم زد:
سکه و طلا: قیمت سکه از حدود ۷۰۰ هزار تومان به ۱.۴ میلیون تومان رسید (رشد ۱۰۰ درصدی). طلای آبشده نیز به دلیل ارزان‌تر بودن نسبت به سکه، طرفداران زیادی پیدا کرد.
دلار: قیمت دلار از ۱۲۰۰ تومان به حدود ۳۶۰۰ تومان جهش کرد (رشد ۲۰۰ درصدی). این افزایش تقاضا به دلیل محدودیت‌های ارزی و کاهش ارزش ریال بود.
بورس و املاک: بسیاری از سرمایه‌گذاران برای تأمین نقدینگی، سهام بورسی و املاک خود را فروختند. بازار املاک به دلیل کاهش تقاضا و افزایش هزینه‌های ساخت، راکد شد و بورس نیز با نوسانات منفی مواجه بود.
چرا این رفتار؟ تحریم‌ها باعث کاهش شدید درآمدهای ارزی و افزایش تورم شدند. سرمایه‌گذاران برای حفظ ارزش دارایی‌هایشان، به سمت سکه و دلار هجوم بردند و از بازارهای پرریسک مثل بورس و املاک فاصله گرفتند.
بحران موشکی ۱۳۹۶: بازگشت به طلا
در سال ۱۳۹۶، تنش‌های موشکی و تهدیدهای نظامی بین ایران و برخی کشورهای غربی، بازارها را تحت تأثیر قرار داد:
سکه و طلا: طلای آبشده و سکه امامی با رشد ۱۰ تا ۱۲ درصدی مواجه شدند. سرمایه‌گذاران خرد، به‌ویژه در بازارهای سنتی، به خرید طلا روی آوردند.
دلار: تقاضا برای دلار نیز افزایش یافت، اما رشد آن نسبت به طلا کمتر بود.
املاک و خودرو: بازار املاک و خودرو به دلیل کاهش تقاضا و قدرت خرید، راکد شد. بسیاری از سرمایه‌گذاران از خرید دارایی‌های غیرنقدشونده مثل خودرو و ملک خودداری کردند.
چرا این رفتار؟ تنش‌های موشکی به‌عنوان یک بحران کوتاه‌مدت، سرمایه‌گذاران را به سمت دارایی‌های امن و نقدشونده مثل طلا هدایت کرد. املاک و خودرو به دلیل نیاز به سرمایه بالا و نقدشوندگی پایین، جذابیت کمتری داشتند.
تحلیل: الگوی مشترک در ایران، خرید طلا (به‌ویژه آبشده) و ارز، و فروش سهام و املاک در زمان جنگ است.
رفتار سرمایه‌گذاران در زمان جنگ و پیامدهای آن برای اقتصاد
رفتار سرمایه‌گذاران در زمان جنگ در ایران به خرید دارایی‌های امن در شرایط جنگی مانند طلای آبشده، سکه، دلار، و صندوق‌های طلا، و فروش سهام بورسی، املاک، و خودرو متمایل است. تحلیل تصمیم‌گیری بازار هنگام درگیری نظامی نشان می‌دهد خردها احساسی عمل میکنند، اما حرفه‌ای‌ها با خرید طلای آب شده در کف و فروش در اوج سود می‌برند. مروری بر تاریخ ایران نشان می‌دهد که در دوره‌های بحرانی، هجوم مردم به بازار طلا و ارز افزایش می‌یابد؛ در این میان، طلای آب شده به دلیل نداشتن اجرت و مالیات، گزینه ای برتر برای سرمایه گذاری محسوب می‌شود.